Anja van der Starre is al jaren bezig met de Merwedegijzelaars, de geschiedenis van de razzia op 16 mei 1944. Het is een ietwat vergeten geschiedenis, die de laatste jaren meer aandacht krijgt en, niet onbelangrijk, ook meer erkenning voor de slachtoffers en hun families.

Aanleiding voor de razzia was feitelijk een gebeurtenis aan de andere kant van de Merwede. Op 14 april 1944 wordt Wouter Smit, zonder enige aanleiding, door een jonge landwachter beschoten in Giessendam/Neder-Hardinxveld. Smit overlijdt en de ondergrondse neemt wraak door in de nacht van 9 op 10 mei een aantal landwachters in de Zuid-Hollandse Biesbosch te overvallen. Twee landwachters, waaronder de vader van de jonge landwachter, komen om. Het antwoord van de bezetter laat niet lang op zich wachten; in de ochtend van 11 mei wordt eerst een aantal bekende burgers opgepakt uit Sliedrecht, Giessendam en Hardinxveld. Op 16 mei worden vervolgens ook nog eens honderden jonge mannen opgepakt in genoemde dorpen, Sleeuwijk, Werkendam en de Biesbosch. Allen worden naar Kamp Amersfoort gebracht, waar allerlei kwellingen en mishandeling hen te wachten staan. Kampbewaker Joseph Kotälla, later één van de Vier van Breda en met bijnaam Beul van Amersfoort, is berucht om zijn gewelddadigheid en mishandelingen. Tot 6 juli worden 263 gijzelaars vrijgelaten, waaronder vijf of zes afkomstig uit de dorpen aan deze kant van de rivier, de rest wordt op transport gesteld naar verschillende kampen in Duitsland. Van de 42 Werkendamse gijzelaars overlijden er vijf. De overigen keren na de oorlog terug naar families. Het merendeel zwijgt over wat hen overkomen is.

Anja van der Starre, wiens vader werd opgepakt bij deze razzia, heeft veel onderzoek gedaan; wat uitmondde in een boek en een zeer uitgebreid digitaal monument: www.merwedegijzelaars.nl. Hannie Visser-Kieboom beschreef in haar boek ‘Brabantse Merwedegijzelaars’ (uitgebracht mei 2011 bij de Hist.Ver.) de verhalen aan Brabantse zijde, waarbij 42 jonge mannen, die allen woonden in het Land van Heusden en Altena en o.a. in de Biesbosch werkten, werden opgepakt.

Deze week werd bekend dat de NOS aan Van der Starre bevestigde dat de geschiedenis van de Merwedegijzelaars centraal wordt gesteld in een Documentaire voor de Nationale Herdenking 2019.

Van der Starre: “In de eerste plaats ben ik door dit nieuws echt enorm geraakt. Wat zou ik dit graag met mijn vader delen! Een documentaire voor de landelijke televisie over het bizarre verhaal van aanslag, represaille, heel veel onschuldige slachtoffers en stil verdriet. Voor de meeste gijzelaars is het een postuum eerbetoon, maar ik wil vooral benadrukken dat dit een grote handreiking naar slachtoffers en nabestaanden is.”

De documentaire zal op zaterdag 4 mei rond 20.30 uur worden uitgezonden op NPO2.

Foto: Wachttoren bij entree van Kamp Amersfoort (bron: merwedegijzelaars.nl)